ZELFBEDROG: DE STRIJD TEGEN COGNITIEVE DISSONANTIE
De theorie van cognitieve dissonantie verklaart hoe we kunnen leven met zelfbedrog. Maar wat is cognitieve dissonantie eigenlijk? Het is het ongemakkelijke gevoel dat ontstaat wanneer onze overtuigingen of gedragingen worden tegengesproken door feiten. Dit gevoel ontstaat bijvoorbeeld wanneer we iets geloven dat niet strookt met de werkelijkheid of wanneer ons gedrag niet overeenkomt met ons positieve zelfbeeld. Dissonante cognities zijn stukjes kennis die wrijving veroorzaken doordat ze elkaar tegenspreken.
Neem bijvoorbeeld roken. We weten dat roken schadelijk is voor onze gezondheid, maar velen doen het toch. Dit veroorzaakt een ongemakkelijk gevoel. Om dit te verminderen, passen we trucjes toe, zoals het bagatelliseren van de feiten of het negeren ervan. We rechtvaardigen onze overtuigingen en gedragingen om de dissonantie te verminderen en ons beter te voelen over onze keuzes. Het is nu eenmaal moeilijk om onze bestaande overtuigingen in twijfel te trekken.
Dissonantie is een emotionele toestand en kan erg ongemakkelijk zijn, vooral als het onze basisovertuigingen aantast. Stel je voor dat je gelooft dat je kinderen op een bepaalde manier moet opvoeden, en dan verschijnt er een publicatie die aantoont dat jouw methode helemaal verkeerd is. Mensen reageren vaak defensief en voelen zich geïrriteerd bij het idee dat ze alles verkeerd doen. Ze hebben de neiging om het onderzoek af te wijzen en te zeggen: “Dat is onzin!”
Wetenschap is juist zo interessant omdat het ingaat tegen de manier waarop de menselijke geest werkt. Het dwingt ons om onze aannames en overtuigingen te confronteren met de feiten. Als de feiten onze aannames niet ondersteunen, moeten we die aannames bijstellen. Maar dit is tegenstrijdig met hoe ons brein vaak functioneert. Onze hersenen zijn voortdurend op zoek naar bevestiging van wat we al geloven, en we hebben de neiging om informatie die hiermee in strijd is te verzachten of te negeren.
Met andere woorden, in plaats van dissonantie te zien als belangrijke maar ongemakkelijke informatie, doen we vaak aan zelfbedrog om de dissonantie op te heffen, zelfs als dat ten koste gaat van de waarheid.
De SCIO-school begrijpt het belang van dit proces en wil haar leerlingen helpen om het denkproces te doorgronden. Niemand kan ons vertellen wat waar is. We kunnen het alleen hier en nu in onszelf ontdekken door onwaarheden te ontmaskeren, in plaats van te goochelen met de waarheid. Het streven naar waarheidsvinding moet van binnenuit komen. Door het onderzoeken van onze eigen gedachten en overtuigingen kunnen we de bevrijding vinden die voortkomt uit het begrijpen van onszelf en het omgaan met cognitieve dissonantie op een eerlijke en constructieve manier.
Zo wordt duidelijk dat de strijd tegen cognitieve dissonantie een diep persoonlijke en essentiële reis is. Het erkennen en doorgronden van onze eigen dissonantie kan ons leiden naar een eerlijker, bewuster en uiteindelijk bevrijdend leven.