GOOCHELEN MET DE WAARHEID, WE KUNNEN HET ALLEMAAL

De theorie van cognitieve dissonantie verklaart hoe het mogelijk is dat we kunnen leven met zelfbedrog. Maar wat is cognitieve dissonantie eigenlijk? Het is het ongemakkelijke gevoel dat we ervaren wanneer iets wat we geloven of hopen, wordt tegengesproken door feiten, of wanneer ons gedrag niet overeenkomt met het positieve zelfbeeld dat we van onszelf hebben. Het kan ook ontstaan wanneer we twee tegenstrijdige ideeën hebben. Dissonante cognities zijn “stukjes kennis” of “stukjes bewustzijn” die wrijving veroorzaken doordat ze elkaar tegenspreken.

Een voorbeeld van cognitieve dissonantie is roken. Je weet dat roken schadelijk is voor je gezondheid, maar je rookt toch. Dit veroorzaakt een ongemakkelijk gevoel. Om dit ongemak te verminderen, passen we vaak trucjes toe, zoals het bagatelliseren van de feiten of het negeren ervan. We willen onze overtuigingen en gedragingen rechtvaardigen om de dissonantie te verminderen en ons beter te voelen over onze keuzes. Het is nu eenmaal moeilijk om onze bestaande overtuigingen in twijfel te trekken.

Dissonantie is een emotionele toestand en kan erg ongemakkelijk zijn, vooral als het onze basisovertuigingen aantast. Stel je bijvoorbeeld voor dat je diep gelooft dat je de kinderen op een bepaalde manier moet opvoeden, en dan verschijnt er plotseling een publicatie die beweert dat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat jouw manier helemaal verkeerd is. Mensen reageren vaak defensief en kunnen zich geïrriteerd voelen bij het idee dat ze alles verkeerd doen. Ze kunnen de neiging hebben om het onderzoek af te wijzen en te zeggen: “Dat is onzin!”

Wetenschap is juist zo interessant omdat het ingaat tegen de manier waarop de menselijke geest werkt. Het dwingt ons om onze aannames en overtuigingen te confronteren met de feiten. Als de feiten onze aannames niet ondersteunen, moeten we die aannames bijstellen. Maar dit is precies tegenstrijdig met hoe ons brein vaak functioneert. Onze hersenen zijn voortdurend op zoek naar bevestiging van wat we al geloven, en we hebben de neiging om informatie die hiermee in strijd is, te verzachten of te negeren.

Met andere woorden, in plaats van dissonantie te zien als belangrijke maar ongemakkelijke informatie, gaan we vaak aan zelfbedrog doen om de dissonantie op te heffen, zelfs als dat ten koste gaat van de waarheid.

De SCIO-school begrijpt het belang van dit proces en wil haar leerlingen helpen om het denkproces te doorgronden. Niemand kan ons vertellen wat waar is. We kunnen het alleen hier en nu in onszelf ontdekken door onwaarheden te ontmaskeren, in plaats van de goochelen met de waarheid. Het streven naar waarheidsvinding moet van binnenuit komen. Door het onderzoeken van onze eigen gedachten en overtuigingen kunnen we de bevrijding vinden die voortkomt uit het begrijpen van onszelf en het omgaan met cognitieve dissonantie op een eerlijke en constructieve manier.